Kỳ vọng ‘cuộc cách mạng’ trong quản lý dân cư

Toàn cảnh phiên thảo luật về Luật Cư trú sửa đổi. Ảnh: VGP/Lê Sơn

Bảo đảm quyền con người, quyền công dân đã được hiến định

Một trong những nội dung được các Uỷ viên Uỷ ban Thường vụ Quốc hội tán thành cao là “Bãi bỏ hình thức quản lý dân cư đăng ký thường trú bằng sổ hộ khẩu, sổ tạm trú và thay thế bằng hình thức quản lý thông qua mã số định danh cá nhân”.

Đại tướng Tô Lâm, Bộ trưởng Bộ Công an cho rằng, việc sửa đổi Luật Cư trú lần này được xây dựng với yêu cầu rất rõ ràng là “thực hiện yêu cầu về bảo đảm trật tự, an ninh trong tình hình mới, đáp ứng yêu cầu về quản lý nhà nước, phát triển kinh tế – xã hội, thực hiện quyền con người, quyền công dân và chủ trương đơn giản hoá thủ tục hành chính, giấy tờ công dân liên quan đến quản lý dân cư, ứng dụng khoa học công nghệ tiên tiến đã đặt ra yêu cầu phải hoàn thiện pháp luật về cư trú”.

Nói rõ hơn, Đại tướng Tô Lâm nêu 4 lý do chính.

Thứ nhất, bảo đảm tốt hơn nữa quyền tự do cư trú của công dân. Hiến pháp năm 2013 đã quy định quyền tự do cư trú, đi lại, giao dịch, quyền bầu cử, ứng cử, học tập, làm việc, sở hữu tài sản, quyền bất khả xâm phạm về chỗ ở, về đời sống riêng tư, bí mật cá nhân… là quyền con người, quyền công dân được Nhà nước công nhận, tôn trọng và bảo vệ. Quản lý cư trú có liên quan trực tiếp đến những quyền này. Vì vậy, việc sửa đổi Luật Cư trú là để cụ thể hóa quy định của Hiến pháp năm 2013 về bảo đảm quyền con người, quyền công dân liên quan đến quản lý cư trú theo hướng quy định công khai, minh bạch, đơn giản hóa giấy tờ, giảm thời gian, chi phí; xóa bỏ các thủ tục hành chính còn rườm rà, dễ bị lợi dụng để gây phiền hà cho người dân; qua đó, bảo đảm tốt hơn nữa việc thực hiện quyền tự do cư trú của công dân.

Thứ hai, việc sửa đổi Luật Cư trú góp phần nâng cao hơn nữa hiệu quả công tác quản lý nhà nước về an ninh, trật tự trong tình hình mới. Tình hình an ninh, chính trị thế giới, khu vực có những diễn biến phức tạp, khó lường, vẫn còn tiềm ẩn yếu tố phức tạp, khó lường. Bên cạnh đó, tình hình tội phạm còn diễn biến phức tạp: Các loại tội phạm có tổ chức hoạt động theo kiểu xã hội đen, giết người, cố ý gây thương tích, buôn lậu, trộm cắp, lừa đảo chiếm đoạt tài sản, mua bán người, chống người thi hành công vụ, mua bán trái phép chất ma túy, tội phạm có yếu tố nước ngoài, tội phạm sử dụng công nghệ cao, tội phạm do người chưa thành niên thực hiện… còn xảy ra ở nhiều nơi, gây ra những hậu quả nghiêm trọng, xâm phạm trực tiếp đến tính mạng, sức khỏe con người, gây lo lắng trong Nhân dân.

Tạo điều kiện tối đa cho công dân khi đăng ký cư trú

Thứ ba, thực hiện việc đơn giản hóa thủ tục hành chính, giấy tờ công dân liên quan đến công tác đăng ký, quản lý cư trú. Hiện nay, các quy định của Luật Cư trú về điều kiện, thủ tục đăng ký cư trú đã tương đối cụ thể, rõ ràng, tạo cơ sở pháp lý cho công dân thực hiện quyền tự do cư trú, lựa chọn nơi cư trú. Tuy nhiên, về trình tự, thủ tục đăng ký cư trú còn mang tính thủ công, rườm rà, chưa đáp ứng yêu cầu cải cách thủ tục hành chính, nhất là đơn giản hóa thủ tục hành chính, giấy tờ công dân liên quan đến quản lý dân cư, trong đó có phương án bãi bỏ hình thức quản lý dân cư bằng sổ hộ khẩu, sổ tạm trú và thay thế bằng hình thức quản lý theo số định danh cá nhân cập nhật thông tin trên Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư thì việc thực hiện trình tự, thủ tục đăng ký cư trú cho công dân cũng cần có sự điều chỉnh cho phù hợp với hình thức quản lý mới cũng như yêu cầu quản lý dân cư trong tình hình mới. Qua đó, tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho người dân khi thực hiện thủ tục đăng ký cư trú cũng như tạo ra sự chuyển biến căn bản trong quan hệ giải quyết thủ tục đăng ký cư trú giữa cơ quan nhà nước với người dân.

Thứ tư, đáp ứng yêu cầu ứng dụng khoa học, công nghệ tiên tiến trong công tác quản lý cư trú. Trong điều kiện nước ta đang đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và chủ động hội nhập quốc tế, yêu cầu đặt ra là phải hiện đại hóa công tác quản lý cư trú theo hướng ứng dụng thành tựu khoa học, công nghệ tiên tiến, phù hợp với xu hướng của các nước trên thế giới. Trong khi đó, khoa học, công nghệ trong đăng ký, quản lý cư trú ở nước ta còn lạc hậu, chưa đáp ứng được yêu cầu ngày càng tăng của công dân, chưa bảo đảm phục vụ tốt yêu cầu quản lý dân cư và hội nhập quốc tế; mặt khác, dữ liệu đăng ký, quản lý cư trú hiện nay chủ yếu được lưu trữ thủ công. Do đó, cần quy định việc đăng ký, quản lý cư trú theo hướng ứng dụng khoa học, công nghệ tiên tiến để vừa quản lý chặt chẽ dân cư, vừa góp phần đơn giản hóa thủ tục hành chính, giấy tờ cho công dân và từng bước thực hiện Chính phủ điện tử.

Bộ trưởng Tô Lâm phát biểu tại Phiên họp. Ảnh: VGP/ Lê Sơn

Không tạo ra các thủ tục nhiêu khê khác

Để trả lời một số băn khoăn của Chủ nhiệm Uỷ ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng, Bộ trưởng Tô Lâm khẳng định, việc tổ chức triển khai dự án Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư đã đạt nhiều kết quả quan trọng. Đã hoàn thiện khung pháp lý cho việc triển khai dự án; đã xây dựng hạ tầng Trung tâm dữ liệu quốc gia về dân cư tại Hà Nội và TPHCM; triển khai thu thập thông tin dân cư và tổ chức cấp hơn 16 triệu số định danh cá nhân cho công dân thông qua công tác cấp căn cước công dân. “Trong thời gian tới sẽ phổ biến việc cấp căn cước công dân trên địa bàn toàn quốc”, Bộ trưởng Tô Lâm khẳng định.

Chủ nhiệm Uỷ ban Khoa học, công nghệ và môi trường Phan Xuân Dũng nói đây là “cuộc cách mạng” trong quản lý dân cư của chúng ta. Theo ông Dũng, “sổ hộ khẩu” đã trở thành nỗi ám ảnh với người dân nên mỗi khi người dân bị so sánh mất “sổ hộ khẩu” như mất “sổ gạo” thời bao cấp trước đây. Vì vậy, bỏ được “sổ hộ khẩu”, “sổ tạm trú” chính là bỏ tư duy quản lý kiểu quan liêu, bao cấp, mệnh lệnh, thủ công và dễ nảy sinh tiêu cực.

Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp Lê Thị Nga nhất trí cao và chỉ đề nghị Bộ Công an sớm có Báo cáo đánh giá tác động và Báo cáo tổng kết thi hành Luật Cư trú đầy đủ, toàn diện để các đại biểu có cái nhìn toàn diện hơn về vấn đề này khi thảo luận, cho ý kiến vào Kỳ họp tới đây.

Đại diện cho cơ quan thẩm tra dự án luật, Chủ nhiệm Uỷ ban Pháp luật Hoàng Thanh Tùng cho biết, Thường trực Uỷ ban Pháp luật tán thành về sự cần thiết sửa đổi toàn diện Luật Cư trú chứ không chỉ là sửa đổi, bổ sung một số điều. Ông Tùng cũng đề nghị, “cơ quan soạn thảo cần tiếp tục rà soát kỹ các quy định của dự thảo luật về điều kiện đăng ký thường trú, tạm trú, xoá đăng ký thường trú, quản lý cư trú đối với người không đủ điều kiện đăng ký thường trú, tạm trú… nhằm bảo đảm cho các quy định này không gián tiếp tạo thành rào cản đối với công dân trong việc thực hiện quyền tự do cư trú”, tức là không “đẻ” ra các thủ tục nhiêu khê khác.

Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Tòng Thị Phóng nhất trí cao với Tờ trình và ví von việc sửa đổi Luật Cư trú của Bộ Công an lần này với việc bỏ “sổ hộ khẩu” được làm mạnh mẽ như việc thay đổi cơ cấu tổ chức của ngành Công an.

Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân bày tỏ hoan nghênh với những sửa đổi tiến bộ của dự thảo Luật lần này. Bởi người dân đã “khổ sở về cái sổ hộ khẩu này lắm rồi. Đi đâu, làm gì cũng phải kè kè sổ hộ khẩu bên mình”. “Người dân mất sổ hộ khẩu như mất sổ gạo trước đây, bản thân tôi cũng đã từng mất sổ hộ khẩu nên rất hiểu vấn đề này”, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân nói. Đây cũng chính là việc “cụ thể hoá” quy định của Hiến pháp 2013 tại Điều 23 và nhấn mạnh việc quy định hạn chế các quyền của công dân phải được quy định trong luật, chứ không quy định tại các văn bản dưới luật.

Một trong những quy định khác cũng được nhiều người quan tâm và được các Uỷ viên Uỷ ban Thường vụ Quốc hội đồng tình là “bãi bỏ quy định về điều kiện đăng ký thường trú ở các thành phố trực thuộc Trung ương”, tức là một số quy định về “nhập hộ khẩu” được quy định tại Luật Thủ đô sẽ bị bãi bỏ.

Tại Phiên họp, các Uỷ viên Uỷ ban Thường vụ Quốc hội thống nhất việc đưa dự án Luật này cần thiết đưa ra Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp tháng 5/2020, dự kiến thông qua tại Kỳ họp tháng 10/2020, có hiệu lực vào năm 2021.

Lê Sơn